ESOP چیست؟
برنامه مالکیت سهام برای کارمندان یا همان Employee Stock Ownership Plan، برنامه ای برای دادن بخشی از سهام شرکت به کارکنان کلیدی است. معمولا در استارتاپ ها تامین مالی برای نگهداشتن کارکنان کلیدی سخت است. از سمتی دیگر با توجه به تازه بودن کار و نیاز به درگیر شدن و متعهد شدن افراد کلیدی شرکت برای پیش بردن کار، نیاز به دادن امتیازات ویژه به کارمندان است تا ماندن در شرکت و کار کردن با حقوق پایین تر نسبت به کار کردن در شرکتهای بالغ و جاافتاده را برای کارمندان توجیه پذیر کند. از سمتی با سهامدار شدن کارکنان در شرکت، منافع کارکنان در راستای منافع شرکت واقع شده و کارکنان برای بهبود کار کل شرکت نیز تلاش می کنند، حتی کارهایی را انجام می دهند که شاید جزو وظایف آنها نباشد، چرا که می دانند در صورتی که شرکت رشد کند، ارزش سهام کل شرکت و در نتیجه ارزش سهام آنها نیز افزایش پیدا خواهد کرد.بنابراین وجود سهام برای کارکنان ثمرات زیادی برای استارتاپ دارد و از الزامات جذب و حفظ کارکنان کلیدی است.
چرا ESOP برای سرمایه گذاران خطرپذیر نیز اهمیت دارد؟
این موضوع توسط سرمایه گذاران خطرپذیر هنگام جذب سرمایه استارتاپ نیز در نظر گرفته می شود. برای سرمایه گذاران نیز مهم است که روی استارتاپی سرمایه گذاری کنند که ساختار سهامی آن درست باشد و بخشی از درست بودن ساختار سهامی در نظر گرفتن بخشی از سهام(معمولا بین ۱۰ تا ۲۰ درصد) برای اعطا کردن به کارکنان کلیدی است. اهمیت این موضوع چنان بالاست که وجود آن، جزو خطوط قرمز مذاکره برای جذب سرمایه به حساب می آید و به عنوان یکی از بندهای قرارداد جذب سرمایه از سرمایه گذار(SHA – Share Holder Agreement) نوشته می شود. معمولا در قرارداد ها به این شکل می آید که کارآفرینان باید اختصاص بخشی از سهام شرکت(مثلا ۱۰ تا ۲۰ درصد) را به کارکنان در طول مدت قرارداد تعهد نمایند.
چند نکته راجع به ESOP
البته نکته ای که باید به آن توجه کرد این است که ESOP نیز بسته به میزان حضور کارکنان در شرکت اختصاص داده می شود و هرچه کارکنان بیشتر بمانند و دیرتر شرکت را ترک کنند(یعنی تعهد بیشتری نسبت به شرکت داشته باشند) سهام بیشتری دریافت خواهند کرد. این مفهوم همان vesting هست که در این نوشته راجع به آن توضیح داده ام.
یک نکته دیگر این هست که معمولا در قراردادهای ESOP ، مقدار سهام اختصاص داده شده بر اساس ارزش مطلق ریالی ذکر می شود و درصد بیان نمی شود. این موضوع به این خاطر هست که ارزش ریالی بیشتر برای کارکنان ملموس و قابل درک است تا درصد. مثلا ۲۰۰ میلیون تومان سهام بیشتر قابل لمس است تا ۱ درصد سهام.
نتیجه
فکر کردن به ساختار سهامی(به طور کلی capitalization table) و طراحی درست آن از مراحل اولیه استارتاپ، علاوه بر آن که تعاملات آینده استارتاپ با سرمایه گذاران را آسان می کند، سلامت کسب و کار و درست پیش رفتن آن را تسهیل می کند. بهتر است کارآفرینان از ابتدا برای درست پیش رفتن کار و حفظ کارکنان کلیدی، خود به فکر طراحی درست ساختار سهامی و اختصاص دادن بخشی از سهام به کارکنان باشند تا اینکه روزی در مذاکره با سرمایه گذار به این نتیجه برسند.
سلام
سهامی که به یک کارمندکلیدی داده میشه فقط برای مدت زمانی هست که فرد در شرکت کار میکنه؟ بعدش چی؟
اگر کسی در شرکت نوپایی ۳ سال کار کنه و سهام کارمندی داشته باشه ولی شرکت در ۳ سال اول به سوددهی نرسه و این فرد خارج بشه در واقع هیچی گیرش نمیاد علی رغم این که سهام دار بوده، درسته؟
سهام کارکنان هم دارای vesting هست که توضیحش رو میتونید در اینجا بخونید. یعنی کارمند باید مدت زمانی که مورد توافق خودش و کارآفرینان هست در شرکت بمونه که سهام بهش تعلق بگیره. اگر دوره اش به پایان برسه از اون به بعد دیگه سهامی که توافق شده برای خود کارمند هست.
سود کردن از سهامدار بودن به دو نوع هست.capital gain و dividend. اینی که شما گفتی dividend هست یعنی سود حاصل از عملیات شرکت. در حالی که انگیزه اصلی سرمایه گذار، کارآفرین و کارکنان کلیدی در استارتاپها به دست آوردن dividend یا همون سود تقسیمی حاصل از عملیات شرکت نیست، بلکه ارزشمند شدن سهام و چند برابر شدن قیمتش هست که بهش capital gain میگن. یعنی مثلا انتظار دارن در طول ۵ سال ارزش این سهام ۵۰ تا ۱۰۰ برابر بشه. البته ممکنه اگر به سوددهی هم رسیدن تصمیم بگیرن سود تقسیمی هم در نظر بگیرن، ولی در استارتاپها این کار غیرمتعارفه و اگر هم سودی حاصل بشه معمولا صرف توسعه خود کار میشه و بعضی سرمایه گذارها هم این رو تا یک مدتی با تیم شرط میکنن که سود تقسیم نکنن و سود رو صرف توسعه کار کنن.